We zijn op Simply Canvas Farm al jaren bezig met Voedselbossen, maar niet iedereen weet wat het precies is dus hoog tijd om er iets over te schrijven. Welkom in de smakelijke wereld van voedselbossen, waar de natuur haar eigen harmonieus ecosysteem creëert en overvloedige voedselbronnen voortbrengt. We nemen je mee op een wandeling door de voedselboswereld: Wat is een voedselbos en wat zijn de principes en kenmerken. We geven ook tips over inspirerende voedselbossen, cursussen en soorten planten te planten. Laat je inspireren om je eigen avontuur te beginnen.

Betreed de magische wereld van voedselbossen

en begin je eigen avontuur

Wat is een voedselbos?

Een voedselbos is een landbouwsysteem dat is geïnspireerd op natuurlijke bossen. Het is een plek waar verschillende lagen van planten, zoals bomen, struiken, kruiden en klimplanten, samenwerken om een weelderige omgeving te creëren. Je imiteert dus eigenlijk een gewoon bos maar plant de verschillende lagen voornamelijk met bomen, struiken en planten die een eetbare oogst voor mensen opleveren zoals fruit en notenbomen, kruiden en knollen. Het voedselbos is een divers en veerkrachtig ecosysteem waarin planten elkaar ondersteunen en voeden en die op hun beurt mens en dier voeden.

De principes en kenmerken van voedselbossen

Voedselbossen zijn gebaseerd op enkele belangrijke principes. Ten eerste is er de diversiteit van plantensoorten, wat zorgt voor een gezonde bodem en een veerkrachtig ecosysteem. Ten tweede is er de gelaagdheid van planten, waarbij bomen de bovenste laag vormen, gevolgd door struiken, kruiden en bodembedekkers. Deze gelaagdheid maximaliseert de ruimte waardoor een voedselbos toegankelijk is voor zowel kleinere als grotere stukken land. Je kan dus zowel een voedselbostuin beginnen als voedselbosboer worden. Ten derde probeer je menselijke interventie te minimaliseren en laat je natuurlijke processen ontstaan zodat het voedselbos uiteindelijk, net zoals een gewoon bos, een harmonieuze omgeving wordt.

Wat oogst je allemaal in je voedselbos:

De voordelen van het hebben van een voedselbos

Wij worden heel blij van ons voedselbos en vinden dat het hebben ervan allerlei voordelen biedt. Nu, een dozijn jaren verder, hebben we een diverse en overvloedige voedselproductie, die met het groeien van de bomen door de jaren steeds groter wordt. Een goed ontworpen voedselbos kan een breed scala aan eetbare gewassen produceren, van fruit en noten tot groenten en kruiden. Je leert weer wat in welk seizoen groeit en het eten is lokaal en gezond.

Santi oogst minpruimen in het voedselbos

Voedselbossen bevorderen de biodiversiteit. Door een grote diversiteit aan verschillende plantensoorten te planten komen insecten, vogels en andere dieren weer terug. We hebben dit door de jaren heen op onze eigen plek zien gebeuren. Zo kwam de salamander weer terug, hebben we inmiddels diverse ringslangen gezien en is er ook plek voor de uil en de vleermuis. Laatst vielen we op onze knieën in het gras toen we een bijzondere eenhoorn mantis zagen en een glimmende neushoornkever. Maar ook aan bloemenpracht is er veel nieuws gekomen. Ons terrein is niet geheel bedekt met bos, in het veld is er in het voorjaar een tapijt van diverse wilde orchideeën te vinden die vaak op de bedreigde plantenlijst staan. Een voedselbos helpt dus bij het herstellen van de natuurlijke balans en het behoud van bedreigde soorten dieren, insecten en bloemen. De grote biodiversiteit zorgt voor een veerkrachtig voedselbos waar de natuur wordt hersteld.
In een voedselbos oogst je meer dan alleen maar voedsel. Er zijn oogsten van hele andere aard. Zo zijn we met inspirerende mensen in contact gekomen op cursussen die we volgden over voedselbossen. We hebben veel bijzondere gesprekken gehad met gelijkgestemden in tuinen en voedselbossen die we bezochten en hebben nieuwe vrienden met groene harten ontmoet. Ook dat is een oogst. Er zijn prachtige voorbeelden van gemeenschappelijke voedselbossen waar mensen gezamenlijk aan het werk gaan. Zo bevordert het ook de verbinding tussen mensen of kun je zelfs proeven van gemeenschapsleven. In Den Food Bosch draait alles om voedselbossen, er zijn rondleidingen, je kunt er vrijwilligerswerk doen en er wordt ook wetenschappelijk onderzoek gedaan naar voedselbossen.  Het Weilandklooster in Nederland is een voorbeeld van een prachtige plek waar van alles draait om de natuur, er is een voedselbos, er worden retraites gehouden en er zijn natuurfeesten.

Hoeveel ruimte heb je nodig voor een voedselbos?

Voedselbos geplant in een rij op Simply Canvas Farm

Het mooie van voedselbossen is dat ze schaalbaar zijn en kunnen worden aangepast aan verschillende ruimtes. We noemden al eerder dat je in lagen plant in een voedselbos en appelbomen zijn er te vinden in hoge versies maar ook minibomen. Daardoor passen voedselbossen ook in een compacte omgeving zoals een grote tuin of een klein stukje land. Je kunt een voedselbos creëren dat past bij jouw beschikbare ruimte.
In de laatste jaren zijn er diverse projecten waarbij voedselbossen op grotere stukken land aangeplant worden. Ook om te bekijken of het een reëel alternatief zou kunnen zijn voor traditionele landbouw. Dat laatste is nog een hele uitdaging om tot een goed concept te komen qua productie, manier van oogsten, soorten voedsel die groeien in een voedselbos en inkomsten. Wel heel interessant om te volgen want er is veel te doen rondom de traditionele landbouw waarbij het land hier en daar uitgeput begint te raken. Op Disney+ kun je de interessante weg volgen van een grote traditionele boerderij in Duitsland die de natuurlijke balans wil herstellen en o.a. voedselbos op rijen aanlegt, de serie heet Farm Rebellion, je kunt de trailer op Youtube bekijken.

Wil je een voedselbos nu eens in het echt bekijken dan tref je één van de mooiste en oudste voedselbossen in Nederland bij De Voedselboss. Inmiddels heeft Martijn, De Voedselboss, verschillende soorten voedselbossen aangeplant, op rijen, als bos of zelfs geplant vanaf zaad. Martijn heeft bovendien een encyclopedische kennis op het gebied van voedselbossen en begeleidt veel mensen met design, aanplanting, plantkeuze (je kunt ook planten bij hem kopen) en meer, ga zeker bij hem langs als het lukt. Martijn heeft ook een goed YouTube kanaal @devoedselboss met veel relevante informatie.

Het creëren van een eetbaar paradijs:

Leer hoe voedselbossen een weelderige en productieve omgeving kunnen worden

Voedselboscursus op Simply Canvas Farm met De Voedselboss Martijn Aalbrecht

Het creëren van een voedselbos vereist planning en ontwerp. Toen wij 15 jaar geleden begonnen met de aanplant van een voedselbos was er bijna nog geen informatie te vinden. Er bestonden nog geen Nederlandse of Franse voedselbosorganisaties en het was zoeken naar een cursus. Bij het aanplanten van een voedselbos is het belangrijk om rekening te houden met factoren zoals de bodemgesteldheid, de beschikbare zonlichturen, wind en de waterhuishouding. Het is absoluut mogelijk een weelderige en productieve omgeving te creëren waarin planten gedijen en overvloedig vruchten dragen, maar bereid je goed voor. Ga op cursus, je leert er veel meer van dan alleen youtubes te kijken en bij veel voedselboscursussen kom je met een gedegen plan uit de cursus vandaan. Voor ons gaf het een veel vollediger plaatje en kregen we een duidelijk beeld waar te beginnen, in vervolgcursussen leerden we bijvoorbeeld over beheer van een voedselbos en hoe het verder uit te bouwen in de toekomst. Je kunt bij ons op voedselboscursus komen. We hebben een professioneel team van mensen verzameld die gedurende 5 dagen les geven op het gebied van design, praktisch aanplanten, enten en vermeerderen en ook inmaken, fermenteren en drogen van je voedsel. Plus je ziet in de praktijk welke projecten het heel goed deden welke minder en we leggen uit waarom. Bij Voedsel uit het Bos kun je zelfs een modulaire jaartraining volgen waarbij je diverse projecten in Nederland bezoekt. Een andere absolute aanrader is Martin Crawford van Agroforestry in Engeland. Wij hebben een masterclass voedselbossen bij hem gedaan. Het is in Engeland, meteen een mooie vakantie. Hij neem je mee het land op en heeft een geweldige kennis. Zijn website heeft ook een schat aan informatie over voedselbossen.

Wat groeit er in een voedselbos

In een voedselbos kun je een breed scala aan planten laten groeien, afhankelijk van je klimaat en persoonlijke voorkeuren. Hieronder geef ik een lijst van 50 onmisbare planten. Dat lijkt veel, maar wanneer je de wereld van de eetbare bomen, planten en kruiden induikt dan heb je al snel lijsten met honderden variaties en soorten. Bovendien is niet elke appelboom hetzelfde Een uur van onze boerderij vandaan richting Agen vind je domaine de Barolle met meer dan 500 verschillende soorten appels. Appelbomen die vroeger of later fruit geven met appels die knapperig of zacht zijn, zuur of zoet en in de kleuren geel, rood, paars, groen en van alles ertussen. Dit geldt eigenlijk voor alle soorten die ik hieronder opsom. Bijna alle fruit en noten komt in veel verschillende soorten variëteiten te vinden. Kijk in Nederland eens naar Kwekerij De Smallekamp waar ze allerlei bijzondere notenbomen kweken in allerlei soorten en maten. https://www.desmallekamp.nl/nl/ Zelf gaan we graag naar plantendagen of snorren we het internet af op zoek naar kwekerijen. In Nederland zijn andere favorieten Vreeken’s Zadenhandel in Dordrecht: Ze hebben niet alleen heel erg veel zaden, maar verkopen ook knollen en meerjarige planten en kwekerij Arborealis kweekt speciaal bomen en planten voor voedselbossen.

50 Onmisbare planten voor in je voedselbos

Sandra oogst moerbeien in het voedselbos

Hieronder tref je 45 onmisbare planten onderverdeeld naar planten in de diverse lagen van je voedselbos.

Bomenlaag
Appels, Peren, Kersen, Walnoten, Hazelnoten, Nashi, Vijgen, Tamme Kastanje, Japanse Rozijnenboom.

Struikenlaag
Krentenbomen, appelbessen, vlinderstruiken (voor de insecten), kweeperen, Kornoelje, Olijfwilgen, frambozen, zwarte bessen, moerbeien.

Klimplanten
Kiwibessen, Druiven, Hop, Doornloze Bramen, Tayberry,

Kruidenlaag
Bieslook, Chinese Look, Asperges, rabarber, Munt, Tijm, Rozemarijn, Citroenmelisse, Artisjokken, eetbare bloemen zoals Afrikaantje, Marshmallow, Cosmos, Goudsbloemen, Kamille, Mierikswortel en Dragon.

Bodembedekkers
Salie, Munt, Fuki, Aardbeien, lage kruipbraam, Smeerwortel

Eetbare Paddenstoelen
Dan hebben we het nog niet eens gehad over de wondere wereld van champignons, die soms zelfs als een separate laag in een voedselbos wordt gezien. Het is te veel om hier uitgebreid op de wereld en magie van paddenstoelen in te gaan, maar wanneer je schaduwplekken hebt in je voedselbos dan kun je ook zelf champignons gaan kweken door broed of deuvels te kopen en hout ermee te impregneren. Op Homegreen vindt je enorm veel informatie over het zelf kweken van eetbare paddenstoelen, je kunt hier ook broed of deuvels kopen.

Praktische tips en adviezen voor het beginnen van een voedselbos

De inspirerende Marente Lokin geeft les tijdens de voedselboscursus

Het starten van een voedselbos kan een spannend avontuur zijn, maar het kan ook overweldigend lijken als je niet weet waar te beginnen. Informeer jezelf goed en nogmaals, wij raden echt aan om op een cursus te gaan. Het scheelt je een heleboel dode planten en voor dat geld had je dan op cursus kunnen gaan. Er is geen vast recept voor voedselbossen, elk landje is anders en het is afhankelijk van factoren als grootte van de tuin, klimaat, bodemsoort, licht, wat staat er al, de hoeveelheid tijd die je hebt voor je voedselbos en meer. Toch geven we hier een paar praktische tips en adviezen om je op weg te helpen:

Locatie en ontwerp

Wanneer je een voedselbos wilt gaan aanplanten en je hebt al land of een tuin, bekijk dan eens een jaarlang goed de locatie en teken in een beginnend ontwerp waar zon is, waar schaduw, vindt uit wat voor soort bodem je hebt en wat voor waterbronnen je tot je beschikking hebt. Ken je land en de omgevingsfactoren voordat je gaat planten. Een goede planning en ontwerp zijn essentieel om ervoor te zorgen dat je voedselbos goed gedijt.

Plantenselectie

Gedroogde kruiden en bloemen voor voedselbos kruidenthee

Bij het kiezen van planten voor je voedselbos is het belangrijk om te letten op soorten die goed gedijen in jouw klimaat en die passen bij je bodem. Een hele uitdaging in ons veranderende en steeds grilliger wordende klimaat. Maar in zijn algemeenheid houden sommige planten niet van zware klei, maar gedijen beter in zand. Sommige planten houden van een zuurdere bodem, anderen weer helemaal niet. Sommige planten kunnen goed tegen droogte en anderen houden van veel water. Natuurlijk is het leuk te experimenteren met minder bekende eetbare kruiden, fruit en noten. Maar informeer je goed of het past op jouw terrein. Vraag je lokale favoriete kweker om advies, hij weet goed wat er in jouw buurt groeit en wat niet. Plant uiteindelijk een zo groot mogelijke diversiteit aan bomen en planten uit de verschillende voedselboslagen aan. Daarnaast is ons devies vooral: Plant wat je lekker vindt. Wij gingen helemaal los met het planten van elk soort kruid wat we maar konden vinden. Zo eindigden we met kilo’s Vietnamese Koriander, terwijl we het niet te eten vonden.

Onderhoud en verzorging

In tegenstelling tot wat veel youtubers en bloggers beloven vergt een voedselbos tijd en aandacht. Niet alleen in de beginfase. Ook het onderhoud zoals zoals snoeien, wieden en mulchen, is belangrijk om de gezondheid van je planten te behouden. Daarna komt beheer en opvolging van planten aan de orde en ook oogsten en inmaken. Het is dus niet zo dat je van alles aanplant en dan nooit meer iets hoeft te doen. Maar het voordeel is wel dat je niet meer naar de sportschool hoeft, want je bent heerlijk gezond bezig in de tuin en ook nog lekker buiten. Het allerleukste vinden wij om te zien hoe alles langzaamaan begint samen te werken of hoe we ineens een eerste oogst van onze amandelbomen hadden dit jaar in Frankrijk.

Het is heerlijk te zien hoe alles groeit in het voedselbos

 Het genot van seizoensgebonden oogsten

Een ander aspect wat wij heerlijk bevredigend vinden is om een rondje over het terrein te lopen en te zien wat en hoe alles groeit, of we geven aandacht aan een boom die het minder doet. We leren ook enorm veel van de natuur via ons voedselbos, onder andere wat in welk seizoen geoogst kan worden. Er is niets beter dan het plukken van verse, smaakvolle en voedzame producten rechtstreeks uit je eigen voedselbos en het maakt ons ook een beetje trots. Nu bijna 15 jaar later hebben we bijna het gehele jaar door wel iets te oogsten, het geeft ontzettend veel voldoening dat we dat voor elkaar hebben gekregen. Ik leer ook nog elk jaar bij, van de natuur maar ook is het een leuke uitdaging om lekkere gerechten te maken van groenten, fruit en noten uit je voedselbos die je niet dagelijks in de supermarkt vindt.

Het herstellen van je verbinding met de natuur

Het werken en leven in een voedselbos biedt een unieke kans om jouw verbinding met de natuur te herstellen. Je bent bij alle aspecten betrokken, het planten, verzorgen en oogsten. Je leert weer over de cycli van het leven en ervaart de magie van de natuur. Plus elk jaar is anders. Je ziet hoe je tuin reageert op veel regen, vroege warmte, een invasie van kikkers en insecten of late vorst. Een voedselbos brengt je dichter bij de aarde en in contact met de seizoenen en de natuur, die prachtig en keihard is tegelijkertijd, maar altijd magisch en wonderlijk.

Conclusie: Betreed de magische wereld van voedselbossen en begin je eigen avontuur

Het betreden van de magische wereld van voedselbossen is een avontuur dat zowel bevredigend als lonend kan zijn. Met praktische tips en adviezen, het genot van seizoensgebonden oogsten, het herstellen van de verbinding met de natuur, inspirerende voorbeelden en het potentieel voor een veerkrachtige samenleving, is er geen beter moment om te beginnen dan nu. Ontdek de vreugde van het telen en oogsten van je eigen voedsel in harmonie met de natuur. Het is een reis die je leven zal verrijken, je in contact brengt met inspirerende mensen en een positieve impact heeft op de wereld om je heen.

Sandra en Santi wonen sinds 2008 op hun permacultuur boerderij Simply Canvas Farm Een plek waar duurzaam ondernemen in verbinding met de natuur en mindfulness samenkomt. Je kunt hier meer lezen over Sandra en Santi. Je kunt verder op bezoek komen bij Simply Canvas Farm voor een diversiteit aan workshops en retraites op het gebied van natuur, mindfulness, meditatie, zang, dans en meer of voor tienervakanties. 

(Inclusief diverse fotos van Tessa Jol)

In mei 2024 kun je een praktische voedselboscursus komen volgen.